توضیحات
هر نظام حقوقی برای اطمینان از دست¬یابی به اهداف قواعد ماهوی، باید قواعد شکلی متناسب و متنوعی را پیش¬بینی کند، قواعدی که بتواند در کوتاهترین زمان و با کمترین هزینه ممکن، نقض پیش¬آمده در قوانین اولیه را جبران نماید. دعوای جمعی از جمله تاسیسات و قواعد شکلی کارآمدی است که می¬تواند در دسترسی به عدالت مفید باشد و نقش موثری در مقابله با نقض حقوق تعداد زیادی از اشخاص و تضمین اجرای قوانین ماهوی داشته¬باشد. بر پایه این تاسیس امکان اقامه دعوا از سوی یک یا چند زیان¬دیده( یا وکیل آنها) اصالتاً و به نیابت از گروه زیان¬دیدگان به طرفیت عامل زیان فراهم می¬شود، تاسیسی که با جمع کردن ادعاهای تعداد زیادی از اشخاص و استیفای حقوق پراکنده آنها، علتی موثر برای بازدارندگی ناقضان حقوق و موجبی برای تسهیل اقامه دعاوی خرد، صرفه¬جویی در اقتصاد قضایی و جلوگیری از صدور آراء متناقض به شمار می¬آید. ریشه-های طرح دعاوی جمعی به حقوق انگلستان بازمی¬گردد، اما حقوق ایالات متحده آمریکا بستر رشد این شیوه اقامه دعوا بوده و الگویی منسجم برای سایر نظام¬های حقوقی به¬شمار می¬رود. در حال حاضر در قوانین برخی کشورها، دعوای جمعی و یا تاسیس¬های مشابه آن دیده می¬شود؛ برخی از آن¬ها با تقویت انجمن¬ها و تشکل¬های حمایتی، اجازه طرح دعاوی جمعی توسط این انجمن¬ها و به نمایندگی از تعدادکثیری از افراد را در قواعد خود فراهم نموده¬اند و برخی از نظام¬های حقوقی نیز سال¬هاست در تلاش هستندکه دعاوی جمعی را سازگار با سنت و فرهنگ حقوقی خود ایجاد نمایند. در حقوق ایران علی رغم وجود موانعی برای پذیرش دعاوی جمعی به خصوص با سبک و سیاق آمریکایی آن، بسترهایی ـ هرچند اندک ـ برای اقامه این¬گونه دعاوی از طریق سازمان¬های دولتی و یا غیردولتی دیده می¬شود که مقررات¬گذاری شفاف¬تر در این زمینه و همچنین تقویت سازمان¬ها و تشکل¬های غیردولتی می¬تواند تا حدودی اهداف دعاوی جمعی را برای نظام حقوقی ما به همراه داشته باشد. بنابراین در این پژوهش پس از مطالعه دعاوی جمعی، مزایا و معایب و آیین دادرسی مربوط به آن، به بررسی امکان طرح و پذیرش این دعاوی و نیز راهکارهای مشابه آن در حقوق ایران خواهیم پرداخت.
کتاب در سه بخش تنظیم شده است، در بخش اول به شناسایی دعاوی جمعی پرداخته می¬شود لذا در قالب دو گفتار، پیشینه و مفهوم دعاوی جمعی، مزایا و معایب و همچنین قلمرو طرح این دعاوی بررسی خواهد شد. به¬موازات فهم دعاوی جمعی از لحاظ تئوری، از آنجایی¬که آیین دادرسی و نحوه عمل به¬آن نیز می¬تواند به روشن¬تر کردن این مفهوم کمک نماید، بخش دوم تحقیق حاضر به شرایط اقامه و آیین دادرسی این نهاد می¬پردازد و با توجه به کامل بودن چنین تاسیسی در نظام¬ حقوقی¬آمریکا، با تاکید بر حقوق فدرال این کشور، سعی شده تا در قالب سه گفتار شرایط اقامه دعاوی جمعی، شیوه¬های تعیین اعضای گروه و برخی دیگر از مباحث مهم آیین دادرسی این دعاوی مورد بررسی قرارگیرد. در گفتار چهارم نیز، این نهاد یا طرق مشابه آن در برخی نظام¬های حقوقی، مطالعه شده است. در نهایت در بخش پایانی و در دو گفتار به بررسی این امر می¬پردازیم که آیا با توجه به قواعد موجود، امکان طرح و پذیرش چنین نهادی در حقوق ایران وجود دارد و اینکه شیوه¬های موجود در برخی قوانین ایران تا چه اندازه به مکانیزم¬های مشابه طرح دعاوی به¬صورت جمعی نزدیک می¬باشد.
