کتاب عقد وکالت از منظر قانون مدنی و مقررات وکالت دادگستری نوشته ابراهیم دلشاد از میزان

در کتاب حاضر تلاش گردیده تا با استفاده از منابع متعددی که در دسترس نویسنده بوده است، اعم از منابع فقهی و حقوقی، «عقد وکالت» با رویکردی جدید موردمطالعه قرار گیرد. در مقام تبیین این رویکرد و برشمردن ویژگی‌های کتاب حاضر نکات ذیل قابل‌ذکر است:
1 ـ «وکالت» به‌طورمعمول با دو چهرۀ اصلی شناخته می‌شود: یک چهرۀ آن «عقد وکالت» در قانون مدنی است که قواعد عمومی آن از حیث تعریف و شرایط انعقاد و آثار آن در این قانون بیان‌شده و به «وکالت مدنی» شهرت یافته است؛ و چهرۀ دیگر «وکالت دادگستری» یا «وکالت دعاوی» است.
در کتاب‌های حقوق مدنی که تاکنون حقوقدانان ایرانی به رشته تحریر درآورده‌اند معمولاً، چهرۀ نخست وکالت، یعنی قواعد عمومی این عقد بر مبنای قانون مدنی موردمطالعه و تحلیل قرارگرفته و کمتر به قواعد خاص وکالت دادگستری و رابطه و نسبت آن با عقد وکالت پرداخته شده است. به همین دلیل در این کتاب باوجودآنکه مبنای اصلی بحث، بررسی و تحلیل قواعد عمومی عقد وکالت در پرتو قانون مدنی ایران و مبانی فقهی آن است، منتها به‌تناسب بحث و فراخور حال، مباحث مربوط به «وکالت دعاوی» و رابطه و نسبت آن با عقد وکالت و مشابهت‌ها و تفاوت‌های آن با عقد وکالت با توجه به قوانین و مقررات خاصِ حاکم بر وکالت دعاوی نیز مطرح گردیده است. به‌عنوان نمونه هنگام بحث از «اهلیتِ» وکیل به‌عنوان یکی از شرایط صحّت انعقاد وکالت، بحث صلاحیت خاص وکیل دادگستری و شرایط احراز این سمت موردمطالعه قرار گرفته است. یا در بحث از اجرت وکیل و نحوۀ تعیین آن به وضعیت خاص تعیین دستمزد وکلای دادگستری و قوانین حاکم بر آن اشاره گردیده است.
2 ـ برخی از فروع و فروض در بحث از عقد وکالت متصور است که به‌طور خاص در آثاری که در حوزۀ عقد وکالت نگاشته شده، کمتر موردتوجه بوده و گاه در برخی مقالات، بعضی از محققان این فروع را مطرح نموده‌اند که طرح این مباحث در یک مجموعه تحت عنوان وکالت موجب می‌گردد تا علاقه‌مندان هنگام مطالعه، تمام مطالب مرتبط به وکالت را یکجا پیشِ رو داشته باشند. به‌عنوان‌مثال مباحثی مانند وکالت اشخاص حقوقی، وکالت اشخاص ممنوع‌المعامله، وکالت در اسناد تجاری و احکام ویژۀ آن، ضمّ وکیل، تفویض وکالت، تأثیر موت فرضیِ موکّل بر وکالت و... فروعی هستند که در این کتاب مطرح گردیده‌اند. چه‌بسا پاسخ‌هایی که نویسنده برای این مباحث بیان نموده کامل و برای اهل فضل قانع‌کننده نباشد ولی به نظر می‌رسد طرح سؤال نیز خود گام مهمی است که مسیری را پیش پای محققان می‌گشاید و به‌تدریج با ارائه نظرات و دیدگاه‌هایی که در نقدها مطرح می‌گردد بر غنای بحث افزوده خواهد شد.
3 ـ ویژگی دیگر پژوهش حاضر، توجه ویژه به «رویۀ قضایی» است. رویه قضایی از منابع حقوق است و چهرۀ عینی مباحث نظری حقوق را در تصمیمات قضایی که در قالب رأی انشاء می‌گردد می‌توان مشاهده کرد. خوشبختانه در سال‌های اخیر انتشار آراء دادگاه‌ها به‌صورت منقّح و موضوعی رواج یافته و بررسیِ بازتاب عینی مباحث حقوق در دادگاه‌ها را تسهیل نموده است.