توضیحات
حکیم سعدالدین نزاری قهستانی (645-721)، شاعر شناخته‌شدهٔ بیرجند، پنج مثنوی کوتاه و بلند سروده که فقط یکی از آن‌ها در ضمن دیوان او به چاپ رسیده است. مثنوی روز و شب که به بحر متقارب، بر وزن حدیقهٔ سنایی سروده شده، مناظره‌ای است به زبان حال میان شب و روز. مانند اغلب مثنوی‌های داستانی، مثنوی نزاری نیز با ابیاتی در توحید و ستایش باری‌تعالی و نعت پیامبر اکرم (ص) آغاز می‌شود؛ سپس شاعر به مدح شمس‌الدین علی شاه نیمروز می‌پردازد و آن‌گاه سبب نظم مثنوی را بیان می‌کند. به‌دنبال گفت‌وگوی روز و شب با واسطهٔ باد صبا، شاعر باز هم به شاه اظهاربندگی می‌کند و سپس حکایتی رمزی دربارهٔ قطب‌الدین حیدرزاده می‌آورد و از بخت بد و بی‌دولتی خود می‌نالد.
