کتاب حقوق نفت و گاز نوشته دکتر عبد الحسین شیروی از میزان

در اردیبهشت سال 1389 دانشجویان دکتری حقوق خصوصی در پردیس فارابی دانشگاه تهران تقاضا کردند که در ترم بعدی درس «حقوق نفت» را برای آنها تدریس کنم. «حقوق نفت» یک درس اختیاری در برنامه دروس دکتری حقوق خصوصی بود اما نشنیده بودم که کسی قبلا آن را جایی تدریس کرده باشد. پیشنهاد جالبی بود و من هم از آن استقبال کردم به خصوص از این جهت که تمام مطالب درس حقوق نفت را از قبل آماده داشتم.
وقتی در بهار 1377 پس از فراغت از تحصیل به وطن برگشتم، تصمیم داشتم صرفا یک استاد دانشگاه باشم که فقط کارهای آموزشی و پژوهشی انجام می‌دهد و بنابراین کار بیرون از دانشگاه مثل وکالت دادگستری مد نظرم نبود. دو سال تحصیلی به طور کامل به تدریس در دانشگاه‌های متعدد مشغول شدم که در بعضی از ترمهای تعداد واحدهای تدریس از 40 واحد نیز تجاوز می‌کرد.
از تابستان 1379 در تهران سکونت اختیار کردم و بلافاصله متوجه‌شدم که حقوق هیأت علمی کفاف زندگی در تهران را نمی‌‌دهد و باید برای جبران آن چاره‌ای اندیشد ولی عجالتا «چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن». اولین چیزی که در نظر داشتم و با علایق من سازگاری داشت، حق التدریس در تهران بود. تلاشهای ابتدایی این طور می‌نمود که این راه آنچنان باز نیست و خیلی هم نمی‌شود روی درآمد حق التدریس حساب باز کرد.
یک ماه پس از استقرار در تهران یکی از مسئولان وقت سازمان هواپیمایی کشوری تماس گرفتند که برای قراردادهای بین‌المللی به خدمات مشاوره اینجانب نیاز دارند. من با کمال میل قبول کردم و این آغازی شد که بتوانم در مسائل عملی قراردادهای بین‌المللی ورود پیدا کنم.
چند ماه بعد، از طریق یکی از مسئولان حقوقی وقت شرکت ملی نفت پیشنهادی مبنی بر همکاری با ایشان در بخش قراردادهای بیع متقابل دریافت کردم. پیشنهاد جالبی بود به خصوص که سابقه تحصیلات اینجانب در زمینه حقوق تجارت بین‌الملل و موضوع رساله‌ دکتری در مورد قراردادهای تجارت متقابل و از جمله بیع متقابل بود. ورود به مسائل عملی بیع متقابل می‌توانست دانش و تجربه من را در این بخش تکمیل کند و از این جهت جذابیت فراوانی داشت.
فرصت به دست آمده غنیمتی بود که بتوانم در قراردادهای نفتی تمرکز پیدا کنم. با ولع فراوان موضوعات و مطالب را پیگری می‌کردم. وقتی تواناییها و تسلط مذاکره‌کنندگان از شرکتهای نفتی بین‌المللی مثل شل، توتال و انی را می‌دیدم، احساس می‌کردم که به رغم داشتن مدرک دکتری در این قراردادها هنوز خیلی چیزها هست که باید یاد بگیرم.
هرچند تمرکز اصلی کار روی قراردادهای بیع متقابل بود، اما هرگز خود را آن محدود نکردم. با افزایش دانش و تجربه از قراردادهای بیع متقابل، سایر قراردادهای نفتی را مطالعه می‌کردم و تمایزات و تفاوتهای آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دادم. قراردادهای مشارکت در تولید و قراردادهای خدماتی در سایر کشورها خیلی جذاب بود.
تجارب عملی کم کم در نوشته‌هایم ظاهر شد. کتاب «ساخت، بهره‌برداری و واگذاری (بی‌او‌تی)» اولین تجربه در این مسیر بود. کتاب دوم «حقوق تجارت بین‌الملل» است که توفیق زیادی در تلفیق مسائل علمی و تجارب عملی پیدا کرد و مورد استقبال زیادی قرارگرفت. کار بعدی «داوری تجاری بین‌المللی» نیز با همین نگاه نوشته شد و این اثر نیز به سرعت به چاپ سوم رسید.[1]
نوشتن در مورد مسائل حقوق نفت و گاز سخت­تر بود و احتیاط‌ بیشتری را تقاضا می‌کرد. بنابراین کار در این زمینه را با نوشتن مقالات شروع کردم. سپس مباحثی از حقوق نفت و گاز را در کنفرانسها و نشستها به خصوص در سطح صنعت نفت ارائه کردم. به تدریج مطالب زیادی در زمینه حقوق نفت و گاز آماده شد و اسلایدهای فراوانی برای ارائه تنظیم گردید، به‌طوری که وقتی دانشجویان تقاضای تدریس حقوق نفت را مطرح کردند، تمام مطالب کلاسها و اسلایدهای آن آماده بود.
راه‌اندازی رشته‌های مدیریت قراردادهای نفتی در مقطع دکتری و حقوق نفت و گاز در مقطع ارشد و دکتری در چند سال گذشته، ضرورت انتشار کتابی جامع در مورد حقوق نفت و گاز را دو چندان کرد. تشویق دانشجویان و تقاضاهای رو به تزاید آنها برای نگارش چنین کتابی باعث شد که از سه سال پیش نوشتن حقوق نفت و گاز را به طور جدی دنبال کنم. علاوه بر پژوهشهای قبلی، صدها کتاب، مقاله، قرارداد، گزارش، قانون و آیین‌نامه به این منظور بررسی شد و تا حد ممکن تمام منابع مرتبط مورد بررسی قرارگرفت.
در این کتاب سعی شده است که مسائل حقوق نفت و گاز به نثری ساده و روان ولی در عین حال مستحکم و قوی در اختیار عموم قرار گیرد. هرچند این کتاب برای دانشجویان حقوق، مدیریت، اقتصاد و نفت تدوین شده است، ولی مطالب آن برای کل صنعت نفت و کلیه مسئولان و دست اندرکاران که به نحوی در سیاست‌گذاری در نفت یا اجرای آن سیاستها دخیل‌اند، قابل استفاده است.[2]
نگارش این اثر، با این حجم و کیفیت در ابتدا امر محالی می‌نمود، ولی به توفیق الهی و دعای خیر مادر، همسر، فرزندان و سایر عزیزانم، این امر امروز محقق شده است و باور دارم که اگر نبود دعای خیر دانشجویان این کار یا اصلا شروع نمی‌شد یا در میانه راه رها می‌گشت. این کتاب مرهون همکاری و ایثار خانواده من به خصوص همسر عزیزم است که با سعه صدر و گذشت به من اجازه دادند تا در طول این سالها ساعات زیادی از وقت مخصوص خانواده را به نوشتن این کتاب اختصاص دهم.

[1]- برای اطلاع بیشتر از کتابها و مقالات چاپ شده به سایت شخصی اینجانب به نشانی زیر مراجعه شود: http://dr.shiravi.com
[2]- مطالب این کتاب نتیجه تحقیقات و پژوهشهای اینجانب است که نظریات شخصی و نه سازمانی نویسنده را منعکس می‌کند و به هیچ عنوان نشان دهنده دیدگاه وزارت نفت و یا شرکتهای تابعه از جمله شرکت ملی نفت ایران یا سایر دستگاه­های اجرایی، نهادها و ارگانها نیست.